Even voorstellen: Stagiair Lisanne Renes, master Heritage and Memory Studies. Haar interesse in immaterieel erfgoed leidde tot de onderzoeksvraag of ritueel kan helpen om de band met de Noordzee te verdiepen en versterken. Hier vraagt ze op een koude voorjaarsdag strandgangers naar hun band met de onstuimige zee. Het leverde geanimeerde gesprekken op. Een kunstenares vertelde dat zij niet kan leven zonder de zee. Een Oekraïense vrouw, met dochter en hond, zag de Noordzee voor het eerst en was vooral blij met de afleiding. Een ouder echtpaar uit Limburg vierde de huwelijksdag aan zee, en verzamelde schelpen als aandenken. Het dagje en de gesprekken vormen de opmaat voor het onderzoek naar de rol die ritueel kan spelen bij het (mogelijk) ervaren van de bezieldheid van de zee.
Ritueel wordt vaak gebruikt voor of bij transformaties, legt Renes uit. Een mens gaat bijvoorbeeld een nieuwe fase in. Performatieve communicatie is een vorm van communicatie die bij ceremonies en rituelen veel gebruikt wordt om die overgang voelbaar te maken. Denken en doen vallen daarin samen, het ritueel markeert een betekenisvol moment in de tijd en verandert ook daadwerkelijk iets in & aan de (beleefde) wereld.
Dit is hoe het werkt. Als de juiste persoon in de juiste situatie zegt: ‘Ik verklaar u hierbij tot echtgenoten’ dan is een stel getrouwd. Als iemand zegt: ‘Ik zweer het je’ of ‘Ik beloof het’, dan geeft diegene daarmee geen beschrijving van wat ‘ie allemaal zou kunnen zweren of beloven, maar zweert of belooft daadwerkelijk iets. Bij performatieve communicatie beschrijf je de wereld niet, je doet iets in, met, tegen of voor die wereld. En je laat iets van jezelf zien, een intentie bijvoorbeeld. Dat kan ook woordelijk of non-verbaal. Zo kun je zweren met alleen gebaren, of bedanken door te buigen.
Terug naar de zee: we beschouwen de zee niet als ontvankelijk voor welke vorm van communicatie dan ook. We vragen of bevelen de zee niets, we doen gewoon. Die bazige relatie zou volgens Renes bijzonder gek aanvoelen als iemand gewoon bij de zee gaat staan en hardop zegt: ‘Zee, ik beveel je om naar mij te luisteren.’ Of: ‘Zee, ik verklaar je hierbij tot ondergeschikt aan menselijke belangen.’ Ook dat is performatieve communicatie. Als we zo nodig bazig willen zijn, waarom zeggen we het dan niet recht in het zeegezicht?
De komende tijd gaat Renes aan de slag. Op respectvolle en zorgvuldige wijze onderzoekt zij met een groepje mensen hoe performatieve communicatie en ritueel ons begrip van de zee kan versterken en verdiepen.
Foto @ Arita Baaijens