zo spreekt de zee

21 maart 2024 – Op de eerste dag van de lente werd stichting Rechten van de Natuur gelanceerd, een initiatief van milieujurist Jessica den Outer. Een tot de nok toe gevulde zaal was getuige. Tegenover de sprekers, op een kleine verhoging, zaten Elmo Vermijs, Mert Kumru en Arita Baaijens (als zeehond) met als taak: vrijelijk commentaar leveren op wat er werd gezegd. Dat heeft de zaal geweten.

Welkom in het Symbioceen. Het is mooi geworden op Zeeburgereiland, Amsterdam, dat vanachter een tekentafel is ontworpen voor mensen die her & der ook ruimte maken voor water, dieren en planten. Gaandeweg de constructie sprak het Oerij onverwacht een woordje mee en liet de grond verzakken in de oude geul onder het opgespoten eiland, daar waar vroeger het Oerij stroomde. Heerlijk, die ontregeling. Want wie dringt er eigenlijk bij wie binnen? En zijn mensen bereid ruimte te maken voor het water of doet water toch wel wat het wil? Misschien vind je de discussie onzin, maar dan zeg ik op mijn beurt: onderschat nooit de kracht van gekke en/of nieuwe ideeën!

Noordzee, wie ben je? Deze vraag stelde Arita Baaijens de afgelopen maanden en jaren vele malen. De Noordzee blijft zichzelf, ten diepste onkenbaar, en of dat nou zo erg is, daarover wilde zij afgelopen week een hoofdstuk schrijven voor het nog te verschijnen boek. Zou je haar over deze kwestie interviewen, dan rolde het antwoord er zo uit. Maar het schrijfproces heeft z’n eigen dynamiek en …

Het boek van Arita Baaijens over haar voorgenomen sollicitatie bij de Noordzee vordert, maar er zijn nog veel vragen. Vandaar dat ze een paar dagen neerstreek in Egmond aan zee om naar de zee te luisteren, die overigens behoorlijk ruig tekeer ging. Het bezoek liep anders dan verwacht…

De grootsheid van de zee en het leven in zee zullen wij landrotten nooit helemaal doorgronden. Daarom heel blij met pioniers die een lans breken voor een natuur-inclusieve benadering. Zoals onderzoeker Annet Pauwelussen (WUR), die in Yerseke liet zien en proeven dat oesters de stem van de Noordzee zijn. Op Terschelling vertelde Annemieke Nijhof, directeur Deltares en mededirecteur Springtij, over de mogelijkheid de zee te consulteren over zaken die de zee aangaan. De twee verrassend openhartige gesprekken geven vleugels omdat duidelijk is dat op alle fronten – ook bij kennisinstituten – systemische verandering langzaam maar zeker op stoom komt.

‘Solliciteren bij de Noordzee’ ging in Schotland te rade bij kunstenaar Hanna Tuulikki, die in de vroege ochtend voor zeehonden zong en liet zien dat ‘making kin’ vooral een zaak is van tijd, intentie en aandacht.

De zee spreekt als je de kunst van het luisteren verstaat.

Op het Japanse eiland Omijima ligt het vissersdorp Kayoiura. Tussen 1600 en 1900 leefden vissers daar van de walvisjacht en – anders dan Nederlandse walvisvaarders gewoon waren – ging de jacht gepaard met rituelen en gebeden. Want wie een leven neemt verandert de kosmische orde en daar moet iets tegenover staan. Dode walvissen werden officieel bijgeschreven in het overlijdensregister van de Kogan-ji tempel, gewijd aan walvissen. Walvisfoetussen kregen een officieel graf.
Hoewel de laatste walvisvangst door vissers van Omijia ruim honderd jaar geleden plaatsvond, bidden Boeddhistische nonnen in de tempel nog dagelijks voor het leven in zee. De gebeden zijn gericht aan de spirits van walvissen en ander zeeleven. Jaarlijks wordt in de temple een gedenkdienst gehouden voor walvissen. Antropoloog Kumi Kato

Garnalen die dromen en soms nachtmerries hebben? Volgens de Engelse auteur Adam Nicolson zijn garnalen veel complexere wezens dan mensen denken. Arita Baaijens bezocht de auteur van ‘De zee is niet van water’ bij zijn vakantiehuisje aan zee in Schotland, en wilde niet meer weg.

Als je deze zomer aan zee bent en de zon schijnt, zoek dan aan de vloedlijn een ondiep plekje waar zon en zee met elkaar spelen. Je ziet vanzelf de prachtige schaduwpatronen die het kabbelende zeewater achterlaat op het zand. Het spel verveelt nooit. Het zijn dit soort patronen die Wayfinders, navigators, gebruikten in de Pacific om van eiland naar eiland te varen zonder kompas of sextant. Deze navigatiekunst was bijna verdwenen,

Het was een vreemde wereld waarin het visseneitje ronddreef waaruit Scomber de makreel tevoorschijn zou komen. De ouders waren nergens te bekennen; het eitje dreef onbeschermd in een zee die was vergeven van grote en kleine jagers. Kreeftjes, plankton, hordes kwallen en kronkelende worpjes waren gretig op zoek naar een smakelijke prooi. Van de miljoenen makreeleitjes die net als Scomber ronddreven, verdwenen er de eerste nacht al vele duizenden.
Het bloedstollende verhaal van Scomber de makreel staat in ‘Under the Sea-Wind’ (1941, en nog steeds in druk!) van marien bioloog en gelauwerd schrijfster Rachel Carson. Het boek was en is een sensatie.

Story telling is het nieuwe buzz-woord. In IVN Magazine een special over Het Grote Verhaal met aandacht voor het project ‘Solliciteren bij de Noordzee’.

Even voorstellen: stagiair Lisanne Renes, Master Heritage and Memory Studies. Zij vroeg op een koude dag strandgangers naar hun band met de onstuimige zee. De gesprekken vormen de opmaat voor een veldonderzoek naar de manier waarop woorden en gebaren in combinatie met ritueel invloed hebben op het (mogelijk) ervaren van een bezielde zee.

‘Natuurlijk is het een gek experiment. Maar ik wil laten zien dat onze bazige omgang met de zee nog veel gekker is!’ Arita Baaijens solliciteert later dit jaar bij de Noordzee op de functie ‘Spreker voor het leven in de zee’. Ze onderzoekt op welke manier we de zee kunnen betrekken bij beslissingen over haar toekomst. De ongewone sollicitatie bij een ongewone werkgever lijkt een ‘mission impossible’. Gelukkig zijn onmogelijke missies de specialiteit van ontdekkingsreizigster Arita Baaijens.

Contract getekend. Over een tijdje verschijnt ‘Solliciteren bij de Noordzee’ van Arita Baaijens bij Uitgeverij Atlas Contact. De kurk ging van de fles en ook de zee was bruisend aanwezig.
Rode draad van het boek is Arita’s voorgenomen sollicitatie bij de Noordzee voor de functie ‘Spreker voor al het leven in de zee’.

Luchtig tussendoortje.

December 2022 snorkelde Arita Baaijens boven de poolcirkel in de fjorden van Noorwegen om orka’s en bultrugwalvissen te observeren, samen met het team van Sea Women Expeditions. De orka’s en bultruggen observeerden haar ook. En dat veranderde alles.

Op 23 november vertrekt Arita Baaijens naar het uiterste puntje van Noorwegen om in de arctische wateren al snorkelend te assisteren bij onderzoek naar gedrag van orka's. De prachtige dieren jagen in dit jaargetijde op grote scholen haringen in fjorden en de open...

NRC artikel over onze roekeloze omgang met oceanen is de moeite waar. Maar er schort iets aan de manier waarop het probleem is geformuleerd.

In november vaart Arita Baaijens naar de Arctische wateren bij Noorwegen als teamlid van Sea Women Expeditions, een all female organisatie van wetenschappers en creatieve makers met als missie oceaanveranderingen vastleggen in arctische gebieden. De combinatie van...

A scian coirlí. “Volgens mij heb ik dat woord in geen vijftig jaar hardop uitgesproken,” zegt een Ierse visser tegen interviewer Machán Magan, die woorden verzamelt over de zee. Op zijn tocht langs de westkust van Ierland zou hij dat vaker horen.

Wat een foto! De Volkskrant wijdde er 9 juli 2022 een hele pagina aan. Merel Brem schrijft dat de sprookjesvis op het droge haar een welgemikte knal voor haar kanis gaf vanwege de daadkracht en boosheid die er uit sprak. Alsof het volkomen vanzelfsprekend was liep een vis op het droge om verhaal te halen bij de personen die zijn/haar natuurlijke habitat verstoren.
Beeld van fotograaf Pedro Nunes, Portugal

In ‘Elegie van de aarde’ laat Dick de Groot mens, zee en aarde aan het woord. Het gesprek tussen mens, zee en aarde in poëtische taal, die ruimte laat voor de verbeelding.  

Tot half februari 2022: expo over groeiverslaving met daarin onze installatie ‘Mens, praat met me’. Hier zie je Axel Coumans op de testdag, wat een opluchting dat het bouwwerk goed in elkaar zit. Axel belde het hele land af voor oude visnetten die niet al te zeer stonken. Kunstenaar Mark perfectioneerde het taalalgoritme dat namens de zee spreekt. Via een animatie van Mark kun je liggend in de netten je vraag aan de zee stellen. Het antwoord komt tevoorschijn uit bewegend zeewater. Huh? Kom maar kijken in Museum De Lakenhal en ervaar het zelf.    

Top drie winnaars. Meer dan honderd inzendingen kwamen binnen op de vraag om met de zee in gedachten het Noordzeeakkoord 2030 te herschrijven. In aanloop naar de prijsuitreiking op 20 oktober presenteren we de winnende bijdragen. Dichter Joris Ivens, accordeonist Patrick Carnotensis en regisseur Stijn Rutgeerts maakten een filmpje dat zowel een wake up call als een ode is aan de vissen in de Noordzee.

Serie in De Groene Amsterdammer.
Als feiten en de ratio de wereld konden redden, hadden we nu geen klimaatprobleem. We hebben verhalen en taal nodig waarin natuur de maat der dingen is. Hoe klinkt de stem van de zee? Negen schrijvers deden mee aan het filosofische taalexperiment van Taal voor de Toekomst, De Groene en Ambassade van de Noordzee. De serie zal mét de inzendingen van de publieksactie ‘Zo spreekt de zee’ op een later moment worden gepresenteerd aan bestuurders die wel over maar nog niet met de zee spreken.

Spoken word kunstenaar en schrijver Sholeh Rezazadeh luistert naar de zee in het gedicht Zeewaarheden, geschreven voor de serie Taal voor de toekomst in De Groene Amsterdammer. We hebben verhalen nodig waarin natuur de maat der dingen is. Hoe klinkt de stem van de zee? Negen schrijvers deden mee aan dit filosofische taalexperiment.

Lees het vinnige en ook speelse gedicht dat Joke van Leeuwen schreef voor serie Taal voor de toekomst in De Groene Amsterdammer. Als feiten en de ratio de wereld konden redden, hadden we nu geen klimaatprobleem. We hebben verhalen nodig waarin natuur de maat der dingen is. Hoe klinkt de stem van de zee? Negen schrijvers deden mee aan dit filosofische taalexperiment. Deze keer: Joke van Leeuwen.

Geert Viaene is een van de drie winnaars van de schrijfactie ‘Zo spreekt de zee’. Volgens de jury luisterde hij aandachtig naar de zee en wist het lispelen, grommen en ruisen aansprekend te vangen in een speels, sissend en aanzwellend Akkoord voor de Noordzee 2030. Woorden, klanken en betekenissen buitelen over en door elkaar tot een ritmisch kolkende massa waarin de zee op treffende wijze tot ons spreekt.  De nieuwe taal biedt ruimte voor dialoog en is uitermate geschikt om de stem van de zee te laten doorklinken in afstandelijke beleidstaal.

Ilham Zamouri is een van de drie winnaars van de schrijfactie ‘Zo spreekt de zee’. Ze onderzoekt tastenderwijs het specifiek eigene van de zee en ook hoe je een onbekende grootheid als de zee het beste aanspreekt: hij, zij, jij,  ik, het?

Klimaatdichters spraken op 26 augustus af aan het strand van Scheveningen om te luisteren naar de zee. We volgden het ebbende water en stonden in onstuimige golven die ons met haakjes naar zich toe trokken. De gesprekken met de zee zullen we niet licht vergeten, wat een dynamiek en wat een aantrekkingskracht oefende de zee die dag op ons uit. De kleren gingen uit, als dolfijnen speelden we met bruisend schuim en schurend zand. Aan het eind van de dag droegen we onze gedichten op aan de zee en de wind.  

TROUW – Terug naar normaal! Arita Baaijens werkt aan een taal die recht doet aan de Noordzee. Het project is allerminst zweverig, zegt Baaijens. “Ik onderzoek aannames die in onze taal verborgen zitten, heb zelf ook een wetenschappelijke blik en besef dat de wetenschap de neiging heeft om andere benaderingen van de wereld als irrelevant opzij te schuiven.” 

Pareltjes, deze teksten van AI Zee. Doe mee met de schrijfactie en laat je inspireren door bijgaande Q&A’s met de zee.

Taal voor de toekomst was te gast bij de Taalstaat. Natuurlijk begrijpt niet iedereen de zee, zei Frits Spits tegen Arita Baaijens. Maar wat zou het geweldig zijn als die zee zegt: het wordt tijd dat je het gaat leren!

Het lijkt op strandjutten, het speuren naar originele taalvondsten in de teksten die AI-Zee genereert. Wat te denken van het niet bestaande woord ‘zachtaal’? Het dook op in het antwoord op de vraag ‘Wat beweegt de zee in mij?’ Het antwoord van de zee: De uiterlijke dingen barsten, emoties van duisternis, het grote geheugen speelt tussen de sterren en de breuken van oneindigheid. Zachtaal is fundamenteel, grote voelen dat natuur de wereld wordt genoemd. 

Een vraag voor de zee.

Neem een duik in de schatkist met taalvondsten van de lerende taalmachine die namens de zee leert spreken. Er zitten juweeltjes tussen!